Våren er her!

Endeleg er våren her! Sola skin. Folk smiler og kastar vinterkleda. Det er rart med det, men humøret til folk endrar seg so snart sola kikar fram og får sendt ein solstråle og to ned til oss. Saman med solstrålane kjem òg eksamensoppgåvene og bjørka som sender pollen ut i verda. Det er ikkje fullt so kjekt, men det tek ikkje vekk den herlege vårkjensla i kroppen. Den som gjer deg rastlaus, glad og yr. Som gjer at du reint mistar konsentrasjonen. Den som gjera at du gler deg til å verta ferdig for dagen. Ikkje av di du skal noko særskilt, men av di du skal ut. Ut og so gå heim.

Om våren gjer det ikkje noko om du brukar litt lenger tid på spaserturen til skulen om morgonen. Går og høyrer litt på fuglesongen, nyt morgonsola og smiler litt for deg sjølv, sjølv om du veit at klokka tikkar mot innlevering av den forferdelege oppgåva du ikkje greier å få skikkeleg tak på. Du har òg tid til ein kaffikopp i solveggen før du byrjar, og kan gjerne sitja ute litt lenger enn vanleg. Kanskje vonar du det gjev deg ei ekstra frekne på nasen? Det er godt å sjå ut som om du har tid til å nyta våren, sjølv om du må vera inne mesteparten av tida. Og når du tuslar inn att for å gjera det du må ein vanleg arbeidsdag, har du kanskje tid til å smila litt lenger meir enn vanleg til dei du møter. Berre av di du er so glad?

Våren er ei fin tid!

Hemmelege dokument

No kjem dei på rekkje og rad, framlegga frå høgreregjeringa. Ja, eg snakkar om høgreregjeringa, for det er høgrestatsrådane som kjem med framlegga mot nynorsken. Eg trur det finst eit hemmeleg strategidokument som Høgre har laga for denne regjeringbolken. Sjølvsagt finst det slike, men no trur eg eg byrjar å sjå konturane av det. Dei skal opptre sømeleg. Gje og ta litt, ikkje alt er like viktig å få gjennomslag for – med det same. Det som er viktig er kommuneknusing, stengde grenser for innvandring og å verta kvitt nynorsken. Fyrst opnar Clemet for forsøk i sidemålsundervisinga, der elevane slepp å læra nynorsk. (les. Revetal) Etter ei tid med forsøket seier elevane at dei ikkje kan nynorsk når dei kjem på vidaregåande og at dei gjerne skulle lært nynorsk på ungdomsskulen. Clemet oppsummerer forsøket som ein suksess!

So søkjer byrådet i Oslo om å gjennomføra eit forsøk i vidaregåande skule der ingen skal læra nynorsk. Det går ikkje gjennom, for dei må jo he ei kontrollgruppe, dvs at nokon må jo læra nynorsk for å sjå om dei som lærer nynorsk er flinkare til å skriva nynorsk og meir glad i språket enn dei som ikkje lærer det. Det var sikkert ikkje lett for Clemet å avvisa søknaden, men ho måtte vel om ho skulle få sitja vidare.

Det kjem nokre små stikk her og der frå høgreregjeringa, før Kultur for læring kjem. Stortingsmeldinga der Clemet nok ein gong freistar knesetja prinsippet om at elevane lærer meir nynorsk om dei lærer mindre, til dømes om dei slepp å skriva det til eksamen. Men denne doktrinen gjeld berre for nynorsk. Statsråden snakkar høgt og vent om at dette er ei styrkjing av sidemålet, og vil ikkje vera med på at det er ei faktisk nedgradering av statusen til dei eine språket i høve til i dag. Sjølvsagt er det bra med meir og betre undervisning, men det smakar vondt av plasterlappen med eit kompetansesenter for nynorsk i undervisinga, lagt til Volda. I alle høve når sidemålet heller ikkje skal prøvast i vidaregåande skule. Det vert trekkfag.

So kjem påsken og nynorskfolket freistar samla krefter til neste punkt i strategiskissa mot nynorsken skal avslørast. Og dei treng ikkje venta lenge. Onsdag etter påske kjem konkurransetilsynet med ein rapport der fylgjene fort vert at bransjeavtalen fell. Godt nytt for høgreregjeringa som vil ha mest mogleg konkurranse. Kosta kva det kosta vil. Og ved å gå med på å oppheva bransjeavtalen vil ikkje bokhandlarane lenger setja same pris på lærebøkene dei sel i Kirkenes, Lindås og Oslo, og ikkje på bokmål og nynorskbøkene heller. Og kva då med retten til læreboker og andre læremiddel til same tid og same pris på bokmål og nynorsk? Ville vel vore nok ein siger for regjeringa å slå den spikaren hardt og godt i kista dei byggjer.

Men i kveld går det truleg ikkje heilt etter planen. Byrådet i Oslo skal avgjera om dei skal søkja departementet om nok ein forsøksordning om sidemål i osloskulen. Men truleg vert dei ikkje samde. Litt dumt, for venstresida har lagt eit godt framlegg på bordet. Oslo Høgre vil ikkje nok ikkje røysta for eit framlegg som kan koma til å konkludera med at meir undervising fører til større og betre nynorskekunnskapar og mindre nynorsk hat mellom osloelevane. Spanande.

Då er det berre å venta på at neste punktet i det hemmelege strategidokumentet vert avslørt. I mens er det tid for å samla folket og slå sund kistebyggjefreistnaden til høgreregjeringa og knusa framlegga deira i Stortinget og i media.

På bokmål for folk flest?

Eg sit og les Bergens Tidende frå onsdag før skjærtorsdag. Påskeaviser varer ei stund. Du les dei onsdag, torsdag, kanskje fredag. So kjem det nye aviser laurdag, men det er jo enno to avisfrie dagar til, so du blar truleg gjennom avisa minst ein gong til i påsken. Kanskje vert avisa liggjande att på ei hytte eller i båten, og nokre les litt i avisene frå sist påske, om dei no ligg der. Det er vel får aviser som har so lang levetid som påskeavisene og vert lesne so mykje. Difor lurer eg litt på kvifor det er so lite nynorsk i påskeavisa til BT, og tykkjer det er litt rart at berre ein artikkel var å finna på nynorsk der.

Når du er nynorskbrukar og målmenneske skal du trø varsamt. Dersom du klagar på noko, ikkje er heilt nøgd eller vil ha dokument på nynorsk, får du høyra at alt målfolk gjer er å klaga og syta. Fundamentalistar, er dei. Ingenting er godt nok for nynorskbrukaren. Dersom du seier at noko burde vore annleis, eller spør nokon om kvifor dei har slutta å skriva nynorsk, er du ein moralist. Men når statistikken over kor mange som vil ha sjølvmeldinga på nynorsk kjem, får ein høyra at nynorskfolket aldri ber om nynorskblankettar. Det er truleg ikkje viktig for dei.

Korleis eg skal skriva vidare her utan å verta oppfatta både som det eine og det andre er eg ikkje sikker på. Og skulle nokon av dei eg skriv om lesa dette, vil dei sikkert kunna stempla meg som båe delar. På den andre sida, gjer dei det har eg jo eigentleg vunne. For då må eg ha treft noko.

Eg blar opp i Bergens Tidende, på fyrstesida i del 2 (s. 29). Vi som elsker "Sopranos" lyser overskrifta mot meg. Ein god artikkel, skriven av Marit Eikemo. Handlar om serien om mafiabossen Soprano, som er elska over heile verda, om den lokale varianten av sopranostrippebaren Bada Bing i Bergen, Club Erotica, og om historia om folka bak koseklubben, reaksjonane frå naboane i Bergen, om kommunen og dobbelmoralen. Heilsida handlar altso om mafia, sex og den ein sexklubb i Bergen. Saka er på mange vis aktuell, tek opp kommersiell, godteken underhaldning på fjernsyn og det urbane, ikkje aksepterte Club Erotica - på bokmål.

Blar er to sider fram, side 31, møter er overskrifta Heim for å rydda ut barndomen. Hilde Sandvik skriv om barndomsheimen i Ryfylke, som foreldra skal leiga ut til turistar. Huset er fråflytt og no er det tid for å rydda ut tinga sine og gjera huset klart til utleige. Artikkelen er god og rørande. Handlar om den fråflytte bygda, om kjensler og lengt. Om Per Bufast og om kva som er heim. Artikkelen liknar mykje på ein fantastisk tekst Per Andes Todal har på prent i siste Syn og Segn, ein tekst som bør lesast! Tematikken er den same i stykket til Sandvik. Det er personleg og handlar om barndomen og røtene, om heim og kanskje litt om valet ein gjer når ein flytter vekk. Ei høgaktuell problemstilling for mange. Artikkelen er skriven på nynorsk. Det er nesten sjølvsagt.

Eg snur arka og kjem til side 33. Og jammen meg har ikkje Hilda Sandvik skrive den sida òg. Men denne gongen på bokmål. Jesus, for ein mann. Ho skriv om påsken. Om Mel Gibsons jesusfilm, om 11. september, om sekularisering, om Bush og dei kristene amerikanarane. Nok ein god artikkel, som eg lærer av og les med interesse ? og undrar meg over kvifor han er skriven på bokmål. Dei to fyrste artiklane til redaktørtane går inn i eit klassisk mønster om bygd og by, kult og ukult, på bokmål på nynorsk. Siste, som har det religiøse i botnen, ville no i tradisjonell tenkjing kunna gått rett inn i det nynorske. Men her kjem jo den aktuelle filmen The passion of the Christ inn. Her er skriv ho om politikk, religion, det kommersielle. Er Sandvik redd for å verta stempla som ein målpietisk når ho skriv dette på bokmål?

Då Eikemo og Sandvik overtok skriftstyrarstolen i Syn og Segn (som er eit tidsskrift alle bør tinga) sa dei klårt frå om at det var viktig å få fleire kvinner til å skriva, fleire unge til å skriva og å syna at det er råd å skriva om alt på nynorsk. Men er det ikkje slik likevel? Er dei fanga av det mønsteret dei ville kjempa for å koma ut av? Og er det berre i Syn og Segn ein kan skriva om alt på nynorsk, medan det ikkje er råd i Bergens Tidende?

Sjølvsagt kan BT ha bede dei to redaktørane, som skriv mykje for BT, om å skriva bokmål i denne utgåva, sjølv om eg ikkje har noka tru på det. Det er berre ein tekst på nynorsk i utgåva, so det er no ingen grunn til at dei skulle ynskja å kvotera inn bokmål denne dagen. Det er vel dessutan sjeldan at ei BT-utgåva er stappfull av nynorsk og du ikkje finn nok bokmål til å gjera ein vanleg bergensar nøgd.

Kanskje hadde dei lyst til å skriva på bokmål for ikkje å skilja seg ut? Eller for å utvikla seg meir som skribentar? Det er ikkje lett for to profilerte nynorskredaktørar å gøyma seg vekk ved å skriva bokmål. Det er ingen som reagerer på at dei skriv nynorsk. Det er no noko ein ventar. Det er heller ingen som trur at ein nynorskbrukar ikkje kan skriva bokmål, difor treng ein heller ikkje prova at ?sjå eg kan, eg òg?. Det einaste eg trur dei kan oppnå ved å skriva bokmål i BT er a) "HÆ? Skriv dei på bokmål? Kvifor det? Hmm. Merkeleg." Ein reaksjon på målforma, men ikkje på innhaldet. Eller b) "Sopranos, ja. Kanskje seinare" Sjølvsagt kan ein eller annan nynorskhatar verta glad over å sleppa å lesa nynorsk, men kva ligg bak valet til redaktørane? Kvifor bokmål i påske-BT?

Knut Olav Åmås, redaktør i Samtiden, sa i eit intervju i Mål og Makt, (som òg er eit tidsskrift alle bør tinga) for snart to år sidan at han redigerte tidsskriftet på bokmål og skreiv bokmål for å utvikla seg sjølv som skribent. (Han skriv nynorsk for Samlaget). Kanskje det? Han kunne sagt at han ikkje ville fått lov til å redigera Samtiden på nynorsk om han hadde vilja, ettersom at tidsskriftet og forlaget har ein vedteke bokmål som deira språk, og andre kjelder har sagt at det hadde vore ei uaktuell problemstilling. Men kvifor skjedde dette då han flytte til Oslo? I Odda og i Bergen var det mogleg å skriva nynorsk, men ikkje i Oslo. Eg veit eg sikkert gjer personlege, truleg gjennomtenkte val svært enkle her, om det er sant veit berre dei sjølve, ikkje eg. Eg skriv berre om korleis ein nynorskbrukar oppfattar kva som skjer, frå ein ståstad utanfor dei.

Det finst sikkert mange personlege argument for kvifor ein vel å skriva litt nynorsk og litt bokmål i aviser og tidsskrift. Eg må likevel innrømma at eg ikkje forstår. Har ikkje unge nynorskredaktørar tru på eigne utsegner om at nynorsken er brukande til alt? Med posisjonar kjem valfridomen. Di større namn du har, di meir kan du bestemma sjølv. Difor kan Hompland velja å skriva litt nynorsk i Dagbladet. Men han kan òg velja, i tråd med nynorskforbodet i avisa, å ikkje skriva nynorsk, slik han oftast gjer. Men kallar det eit "val". Åmås og Syn og Segn-redaktørane er og kan vera gode førebilete for nynorskbrukarane i det dei skriv. Om dei nyttar posisjonane sine til å skriva nynorsk. Dei kan seia sjølvsagt seia at "Eg vil ikkje vera noko føredøme. Eg vil berre skriva, og skriva på det språket eg føler for til ei kvar tid", noko dei vil ha heilt rett i, dersom dei seier det. Problemet er at det er ikkje slik dei som les oppfattar det. Slike val vert oppfata som at har passar ikkje nynorsken. Dette må ein skriva på bokmål om. Men er det det de vil?